لزوم آموزش فرد معلول ، خانواده و جامعه ، به منظور آشنایی آنان با پدیده معلولیت و پیشگیری از معلولیت و کاهش شدت معلولیت

انسان از شروع حیات خود تا آخرین لحظات زندگی در معرض خطرها و آسیب های مختلفی است که اثراتش را بر او باقی می گذارد: عواملی مانند بیماری های پدر و مادر قبل از تولد ، بیماری هایی که فرد در زمان جنینی و تولد و بعد از تولد در معرض آنها قرار می گیرد. حوادثی مانند سیل ، زلزله ، تصادف و آلودگی محیط زیست که به انسان آسیب می رساند .

این عوامل موجب ایجاد تفاوت های فردی می گردد. به طوری که عده ای برای ادامه زندگی نیاز به توجه ویژه دارند. به این عده افراد معلول یا توان خواه می گویند.

در حال حاضر در جهان بیش از پانصد میلیون نفر یعنی 7 نفر از هر 100 نفر به دلیل نقض در سیستم روحی و مغزی و جسمی و حسی از معلولیت رنج می برند. که در کشور عزیزمان ایران با جمعیت 7000000 تقریبا 4900000 نفر و در استان اصفهان با جمعیت 4500000 تقریبا 315000 نفر معلول زندگی می کند. به طور حتم این تعداد از جمعیت معلول هم سرنوشت فرد و هم بر کل جامعه جهانی اثر منفی می گذارد.

آن چه بیشتر مایه نگرانی است این است که آمار معلولین در طول زندگی بشر هیچ گاه رو به کاهش نبوده و به دلایل افزایش عوامل ایجاد کننده همواره رو به افزایش است.

بنابراین می توان گفت که «معلولیت یک پدیده اجتماعی در ابعاد وسیع است. کوشش شخص معلول ، خانواده وی و جامعه اعم از سازمان های دولتی و غیر دولتی در کسب آگاهی و افزایش دانش می تواند ، کاهش آمار معلولین و افزایش توان مندی آنان را به همراه داشته باشد.»

بر این اساس مجموعه ای از اقدامات و تدبیرها وجود دارد که همراه هم بروی زندگی معلولین اثر گذاشته و باعث افزایش سطح زندگی آنان می گردد.

این اقدامات را می توان در سه هدف خلاصه کرد:

الف – پیش گیری : به اقداماتی گفته می شود که مانع بوجود آمدن بیماری و آسیب سود ، و در صورت وجود بیماری و آسیب ، جلوی پیشرفت آن را بگیرد.

ب – توان بخشی : مجموعه ای از خدمات و اقدامات هم آهنگ پزشکی ، اجتماعی ، آموزشی و حرفه ای است که در جهت آموزش و بازتوانی فرد بکار می رود و باعث بالا بردن سطح کارآرایی او در بالاترین حد ممکن می شود.

ج – مشارکت : بیان کننده ماهیت و میزان درگیری فرد معلول ، در بخش های اصلی خانواده ، جامعه و گروه های اجتماعی است.

ماده 1 قانون حمایت از حقوق معلولین

دولت موظف است زمینه های لازم را برای تامین حقوق معلولان ، فراهم و حمایت های لازم را از آنان به عمل آورد.

تبصره : معلول در این قانون به افرادی اطلاق می گردد که به تشخیص کمسیون پزشکی سازمان بهزیستی بر اثر ضایعه جسمی ، ذهنی ، روانی یا توام ، اختلال مستمر و قابل توجهی در سلامت و کارآیی عمومی وی ایجاد گردد ، به طوری که موجب کاهش استقلال فرد در زمینه ای اجتماعی و اقتصادی شود.

تعریف واژه های توان بخشی

همه ما در جامعه و محیط زندگی خود با انسان هایی رو به رو می شویم که بخشی از یک عضو یا کارایی آن عضو را از دست داده اند ، مثلا نابینا یا ناشنوا هستند ، کم توان ذهنی هستند یا بیماری روانی و یا بیماری های سخت مانند صرع – هموفیلی – تالاسمی و MS دارند.

به فرد مبتلا به این گونه بیماری ها "کم توان" می گویند که تعدادشان در دنیا اندک نبوده و 7 درصد جامعه را تشکیل می دهند. با دقت در زندگی این افراد متوجه می شویم که بعضی از آنان مانند سایرین فعالیت و زندگی می نمایند ولی عده ای دیگر به دلیل ناتوانی شان و محدودیت های موجود در جامعه ، در انجام فعالیت ها دشوای هایی دارند.

حداقل فعالیت هایی که هرشخص باید انجام دهد به سن ، جنس ، فرهنگ و محیط اجتماعی او بستگی دارد. معمولی ترین کارهایی که فرد باید قادر به انجام آن باشد ، عبارت است از :

خوردن و نوشیدن ، مسواک زدن ، حمام رفتن

لباس پوشیدن ، حرکت کردن در منزل و خارج از منزل

فهمیدن حرف دیگران و بیان افکار ، نیاز ها و احساسات

خواندن ، نوشتن ، شمردن و استفاده از پول

مشارکت در فعالیت های خانوادگی و تشکیل خانواده

شرکت در فعالیت ای اجتماعی و کسب درآمد

« اگر فردی نتوانست تمامی این فعالیت ها را انجام دهد دچار ناتوانی است.»

برای درک بهتر این موضوع در این جا به تعریف چند واژه می پردازیم :

1. اختلال یا نقض (Impairment) : یعنی ظاهر و کارکرد عضوی از بدن غیر عادی باشد ، به طوریکه قسمتی یا تمام آن عضو به طور صحیح کار نکند. به طور مثال اگر شخصی پا نداشته باشد ، نداشتن پا نقض وی می باشد.

2. ناتوانی (Disability) : ناتوانی از پیامد های اختلال است که در عملکرد و فعالیت فرد اثر می گذارد. مثلا شخص به دلیل نداشتن پا قادر به راه رفتن نباشد و یا به دلیل اختلال در گوش و چشم قادر به شنیدن و یا دیدن و خواندن نباشد. ناتوانی ممکن است با درمان اختلال برطرف گردد، یعنی ناتوانی می تواند موقتی باشد. مثلا فرد ناشنوا با استفاده از سمعک قادر به شنیدن شود و یا شخصی دارای اختلال صرع ، با دارو توانایی خود را بازیابد و شخص نابینا با استفاده از خط بریل قادر به خواندن شود.

3. معلولیت (Handicap) : به محرومیت هایی که فرد در نتیجه اختلالات و ناتوانی ها تجربه می کند، معلولیت می گویند. بنابراین معلولیت تابعی از ارتباط بین شخص ناتوان و محیط زندگی او است. هنگامی که فرد دارای اختلال ،با موانع فرهنگی و اجتماعی مواجه می شود ، از برخورداری از سیستم های مختلف جامعه که برای افراد دیگر قابل دستیابی است ، محروم و دچار معلولیت می گردد. درواقع ممکن است فردی از یک اختلال رنج برده و یا حتی ناتوان نیز باشد ، اما دچار معلولیت نگردد. مثلا فرد سالمندی که دچار اختلال است، اگر خدماتی مانند پرستاری ، غذا ، داروی مناسب و سرگرمی های اجتماعی دریافت کند، می تواند زندگی عادی داشته و با وجود ناتوانی ، معلولیت نداشته باشد. ولی شخصس که از ناحیه پا دارای اختلال است و برای رفع این اختلال از ویلچر استفاده می کند ، وقتی نتواند از خیابان به راحتی عبور کند و در ساختمان ها به راحتی وارد و خارج گردد ویا سوار وسایل نقلیه شود ، دچار معلولیت می گردد.

4. معلول : معلول کسی است که بخشی از ناتوانی های فیزیکی ، جسمی ، اجتماعی حرفه ای ، ذهنی و یا روانی خود را از دست داده و یا اصلا به دست نیاورده باشد.

می بینیم که در این تعارف به جای اینکه فرد مورد توجه قرار گیرد، بروی محیط و جامعه تاکید می شود.

اقداماتی که فرد را هدف خود قدار دهد ، نمی تواند راه حل نهایی مساله ناتوانی باشد . نه تنها لازم است که فرد ناتوان خود را با محیط سازگار کند ، بلکه نظام عمومی جامعه نیز باید خود را با چنین افرادی سازگار نماید.

ماده 2 قانون جامع حمایت از حقوق معلولین

کلیه وزارت خانه ها ، سازمان ها ، موسسات و شرکت های دولتی و نهاد های عمومی و انقلاب موظف هستند در طراحی ، تولید واحدات ساختمان ها و اماکن عمومی ، معابر و وسایل خدماتی ، به نحوی عمل نمایند که امکان دسترسی و بهره مندی از آنها برای معلولان همچون افراد عادی فراهم گردد.

تبصره: شهرداری ها موظف هستند از صدور پروانه و یا پایان کار برای ساختمان ها و اماکن عمومی معابری که استاندارد های تخصصی مربوط به معلولان را رعایت نکرده اند خودداری نمایند. سازمان بهزیستی مجاز است بر امر مناسب سازی این اماکن نظارت نموده و گزارش های آنها را درخواست نماید.

توان بخشی

بیماری از ابتدای آفرینش انسان همواره همراه او بوده و تلاش بسیاری را برای درمان آن نموده است. استفاده از روش ها و وسایل فیزیکی در درمان بیماری ها سابقه طولانی دارد و انسان در زمان های گذشته ، بدون آنکه از آثار فیزیولوژیکی گرما، آب ، آفتاب ، ماساژ و تمرین اطلاع دقیقی داشته باشد ، از وسایل به عنوان درمان استفاده می نموده است. استفاده از این روش های فیزیکی اولین تلاش او برای تسکسن دردها و ناراحتی های خود بوده است.

با گذشت زمان بسیاری از طبیبان به طور تجربی در مورد تاثیر درمانی آب ، ماساژ ، گرما و ورزش به نتایجی رسیدند. ابوعلی سینا از حرارت و ماساژ برای درمان بیماری های ستون فقرات استفاده می نمود. بقراط به نتایج مفید ماساژ و حرکت درمانی در بیماری های عضلانی و مفاصل پی برده بود. هم چنین استفاده از آب های معدنی برای درمان در ایران سابقه طولانی دارد.

پس از جنگ جهانی اول افزایش تعداد معلولین در جنگ و پیدایش بیماری های فلج اطفال و فلج شدن عده زیادی از کودکان ، دانشمندان علوم پزشکی اندیشیدند که چگونه معلولان را به زندگی امیدوار کرده از نیروی نهفته در درون آنان ، به نفع خود فرد و جامعه استفاده کنند. بدین ترتیب دوره جدیدی در پزشکی بنام توان بخشی پزشکی Rehabilitation Medical یا طب فیزیکی Physical Medicne آغاز گردید که آن را به صورت ذیل تعریف می کنیم:

« توان بخشی ، ارایه خدماتی از طرف جامعه به فرد معلول است که باعث افزایش کیفیت زندگی او می شود و همگام با توسعه اجتماعی ، فرصت های مساوی برای مشارکت در جامعه را برای او فراهم می کند. »

ویا توان بخشی عبارت از اقدامات هدف مندی است که شخص معلول را قادر می سازد به بالاترین سطح توانایی و عملکرد جسمی ، حسی ، ذهنی و اجتماعی خود دست یابد و این توانایی ا را همیشه حفظ کند.

براین اساس وقتی فرد معلول دچار اختلال و نقض ، خدمات توان بخشی دریافت کند. از ناتوانی او کاسته می شود و به سمت استقلال و حضور در اجتماع می رود و کیفیت زندگی او بهتر می گردد. این امر میسر نمی گردد مکر اینکه :

الف – فرد معلول ، از جانب خانواده حمایت گردد.

ب - فرد معلول ، از جانب دولت حمایت گردد.

ج - فرد معلول ، دارای شغل در بازار کار گردد.

د - فرد معلول ، در یک محل کاری حمایت شده و یا مرکز پناهگاهی قرار گیرد.

بدون شک کوشش جامعه برای ارتباط نزدیک با معلولین ، به منظور توان بخشی و کسب استقلال آنان از وظایف هر فرد و گروه می باشد. این تلاش نه فقط شامل خانواده معلول ، بلکه فرد معلول جامعه ، سازمان های دولتی و سازمان های غیر دولتی است. قابل ذکر است هیچ کس نباید اجازه دهد که جامعه با دید و نگرش ناآگاهانه و ناعادلانه معلول را سرکوب نمایند. در بروز معلولیت ، معلول و خانواده اش گنه کار نیست. او به تنهایی مسول سرنوشت خویش نیست

بلکه عوامل متعددی که تعداد زیادی از این عوامل زاییده نا بسامانی های اجتماعی است باعث معلولیت او شده است.

آموزش به فرد معلول و مداخله در نظام عمومی جامعه به منظور مناسب سازی محیط و حمایت از حقوق انسانی معلولین ، می تواند موجب خود گردانی ، عدم وابستگی و کسب زندگی با کیفیت بهتر برای معلولین گردد.

ماده 3 قانون جامع حمایت از حقوق معلولین

سازمان بهزیستی کشور موظف است در چهارچوب اعتبارات مصوب در قوانین بودجه سالانه اقدامات ذیل را به عمل آورد.

1 – همکاری با بخش غیر دولتی ( خصوص ، تعاونی ، خیریه ) و پرداخت یارانه (کمک هزینه ) به مراکز غیردولتی و خانواده ها

2 – گسترش مراکز خاص نگهداری و آموزشی و توان بخشی معلولان واجد شرایط

3 – تامین خدمات توان بخشی ، حمایتی ، آموزشی و حرفه آموزی به معلولان واجد شرایط (معلولان نیازمند ، معلولان بی سرپرست ، معلولان مجهول الهویه ، معلولان با ناهنجاری های رفتاری) با همکاری بخش غیر دولتی ، پرداخت تسهیلات اعتباری و یارانه ( کمک هزینه ) به آنها

4 – تامین و تحویل کمک توان بخشی مورد نیاز افراد معلول

5 – گسترش کارگاه های آموزشی ، حمایتی و تولیدی معلولان و ارائه خدمات توان بخشی حرفه ای به معلولان جهت توانمند سازی آنان

تبصره : کارگاههای آموزشی ، حمایتی و تولیدی معلولان موضوع ماده فوق از شمول قانون کار مصوب 29/8/1369 مستثنی خواد بود.